Vuõssmättʼtõs

Vuõssmättʼtõõzzâst medialookkâmsilttõõzz pääʹljes juätkkai õõutsââʹjest tuʹtǩǩeen, hoʹhssjeen da siõrreen ǩiččlõddeen. Ǩiččlõddmõõžž media paarâst määŋgpeällšâʹvve, da päärnain lij aktiivlaž rool media õõʹnnʼjen da puuʹtteeʹjen. Media pääiʹǩ tuʹtǩǩee maaiʹlm da hoʹhssje aaʹššid. Seämma ääiʹj mättʼtâʹtte fiʹttjed, mii lij maainâs da mii lij tuõtt. Õõutsââʹjest taʹrǩstâʹlle, muʹvddem liâ päärnaid miârkksalla mediasiiʹsǩe da tuʹtǩǩee media päärnai aarǥâst. Päärnaivuiʹm ǩiõttʼtâʹlle staanjõõzz media âânnmõõžž da ââʹǩǩraajid. Päärnaid smeʹllkâʹstte ǩiččlõddi media puuʹttummša, miõlljuurdi reeʹǧǧes âânnmõʹšše da čieʹppes mediaõõlmtõʹsse õõutsââʹjest järrsivuiʹm. Media âʹnne õõutsââʹjest še saakkummša, da saaggeemtääidai ouddnummuš stääʹne harjjtõõleen pueʹr, järrsid lokku vaʹlddi vuârrvaikktõõzz aarǥâst.

Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš
Media puuʹttummuš
Tåimmʼmõs mediapirrõõzzâst

1. Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš

Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš -väʹlddvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid fiʹttjed da tuʹlǩǩeed jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩid da arvvlâʹstted tõid da media tåimmʼmõõžž da vaikktõõzzid še kriittlânji. Mediatääidaid koʹlle še jiijjâs mediamââʹnmõõžž taʹrǩstõõllmõš. Kovvõõzz da klasstõõllmõš neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Mediasiiʹsǩi tuʹlǩǩõs, Media vaikktõõzzi fiʹttjummuš, Media teâttkäivvan da Mon media õõʹnnʼjen.

Mediasiiʹsǩi tuʹlǩǩõs

Vuõssmättʼtõs

• ǩiččlâʹdde määŋgpeällsânji jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩid, mâʹt-a päärnaid suåppi ođđâz, mediačeäppõs, jieʹllikaart da musiikk. Âʹnne õõutsââʹjest mediasiiʹsǩid, koin lij ǩeeʹrjtum teʹkstt.
• tuʹtǩǩee miõlljurddlai da tuõđmeâldlai mediasiiʹsǩi räätk ouddmiârkkân täʹrǩstõõleeʹl päärnaiohjjlmid da päärnaid suåppi saaǥǥid.
• mättʼtâʹtte fiʹttjed media oummu puuʹtteem da vaʹlljeem siiʹsǩân.
• mättʼtâʹtte fiʹttjed mediasiiʹsǩid. Ǩiõttʼtâʹlle jeeʹresnallšem õlmmeemkuånstin mainnsi, siõri leʹbe päärnaiohjjlmi ǩiâvvmõõžžid da hääʹmid. Smeʹllkâʹstte päärnaid puuʹtteed jiijjâs tuʹlǩǩõõzzid.

Media vaikktõõzzi fiʹttjummuš

Vuõssmättʼtõs

• smeâʹtte media vaikktõõzzid jorddmõʹšše da tåimmʼmmõʹšše, mâʹt-a tiõttu da siõrrmõõžžid.
• mättʼtâʹtte fiʹttjed, što media vuäitt raajjâd aaʹššin miõllkaartid da täujjnõõvvâd. Täʹrǩstâʹlle vueʹjjid čuäʹjted maainâs- da zeevaihääʹmaid leʹbe sooǥǥbieʹlid päärnaiohjjlmin da jieʹllikaartin.
• täʹrǩstâʹlle âʹlddpirrõõzz ǩeittsid da smeâʹtte ǩeittsi õhttvuõđ âânnmõʹšše.

Media teâttkäivvan

Vuõssmättʼtõs

• âʹnne media määŋgpeällsânji veäʹǩǩen teâđ haʹŋǩǩõõzzâst da jeärggummšest aarǥ vueʹjjin.
• smeâʹtte da arvvlâʹstte, lij-a media vieʹǩǩin kaunnum teâtt ââʹnnteei.

Mon media õõʹnnʼjen

Vuõssmättʼtõs

• täʹrǩstâʹlle päärnai jiijjâs media âânnmõõžž. Smeâʹtte jeeʹresnallšem media ââʹnnemnaaʹlin da tõʹst, mäʹhtt media âʹnne jeeʹresnalla jiõččines leʹbe õõutsââʹjest.
• täʹrǩstâʹlle arvvtõõllǩâni päärnaid miârkksallaid mediasiiʹsǩid da smeʹllkâʹstte mainsted tõin määŋgpeällsain õlmmeemkuånstin. Smeâʹtte, mõõzz tõk liâ miõllsa.
• fiʹttje, što jeeʹres oummu ǩiččlâʹdde da âʹnne media jeeʹresnalla. Smeʹllkâʹtte päärnaid saǥstõõllâd ǩiččlâsttmõšsteez media paarâst da veʹrddeed tõid järrsivuiʹm.

2. Media puuʹttummuš

Media puuʹttummuš -vueʹssvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid puuʹtʼted mediasiiʹsǩid jeeʹresnallšem õõlǥtõõzzid mâʹta jiõččõlmmõʹsse, teâđ vääʹltummša leʹbe vaikktummša. Mediatääidaid kool še jiijjâd media puuʹtʼtem taʹrǩstõõllmõš. Kovvõõzz liâ klasstõllum neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Čeäppõs õlmmõs, Vaikktummuš, Teâđ vääʹltummuš da Mon media puuʹtʼteejen.

Čieʹppes õlmmõs

Vuõssmättʼtõs

• stääʹne päärnaid čieʹppes sääʹnnlöʹžže da karttlõʹžže õlmmummša media puuʹttummšest.
• tuejjee päärnaivuiʹm õõutsââʹjest ǩiččlõddeen mediasiiʹsǩid, mâʹt-a karttanimaatiaid, videoid, digitaalʼlaid ǩiiʹrjid leʹbe jiõčč tuejjuum musiikk.
• âʹnne õõutsââʹjest jeeʹresnallšem medianeävvaid, suåvldõõzzid da ohjjlmid mediasiiʹsǩi puuʹttummšest.
• vuässâʹtte õõutsââʹjest puuʹtʼtem jeeʹres määʹttid: plaaneem, ǩiččlõddâm da siõrlõʹžže čõõđtummša da puuʹttõõzz ärvvsteeʹjes täʹrǩstõõllmõʹšše. Sääʹnte määʹttid pärnaivuiʹm.

Vaikktummuš

Vuõssmättʼtõs

• mättʼtâʹtte, što päärnain lij vuõiggâdvuõtt da vueiʹtlvažvuõtt vaikkted õhttsaid aaʹššid. Âʹnne medianeävvaid määŋgpeällsânji päärnai juurdi da miõlljuurdi õlmmeem neävvan.
• räʹjje õõutsââʹjest mediasiiʹske, koin õlmmee päärnai vueiʹnelm, tuäivv leʹbe vaikkte miõđlânji koon-ne õhttsõʹžže äšša.

Teâđ vääʹltummuš

Vuõssmättʼtõs

• tuʹtǩǩee, mäʹhtt miõlljuurdla da tuõđmeâldla mediasiiʹsǩe šâʹdde da mii tõi rätkk lij. Tuejjee ouddmiârkkân mainnsid leʹbe reportaas aarǥâst.
• čuäʹjted teâđ media vieʹǩǩin, ouddmiârkkân ruõkkum jiõn, digitaalʼla karttčuäjtõõzz leʹbe video ååʹblǩest.

Mon media puuʹtteeʹjen

Vuõssmättʼtõs

• smeʹllkâʹstte päärnaid siõrrâm da ǩiččlõddi mediasiiʹsǩi puuʹttummša. Käʹunne õõutsââʹjest naaʹlid, koin puk vueiʹtte vuässõõttâd da vuäǯǯad miõđlaid ǩiččlâsttmõõžžid media puuʹttummšest.
• ââʹnned čieʹppes õlmmeem virkstõssân päärnaid toobdâs mediasiiʹsǩi, mâʹt-a rääidai hääʹmid, jieʹllikaarti ǩiâvvmõõžžid leʹbe siõri jååttmõõžž.

3. Tåimmʼmõs mediapirrõõzzâst

Tåimmʼmõš mediapirrõõzzin -väʹlddvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid tåimmad media paarâst da jeeʹresnallšem digitaalʼlain mediapirrõõzzin staanjõssân, vaʹstteemnalla da jiijjâs da järrsi pueʹrrvuäittmõš da vuõiggâdvuõđi õõlǥtemnalla. Mediatääidaid koʹlle še vuârrvaikktõs- da saaǥǥeemtääid. Kovvõõzz liâ klasstõllum neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Staanvuõtt, Vaʹstteemvuõtt, Pueʹrrvuäittmõš da Pueʹrr vuârrvaikktõs.

Staanvuõtt

Vuõssmättʼtõs

• saǥstâʹlle jiõččlažvuõđ suejjeem miârkktõõzzâst. Muuʹštʼte juõʹǩǩka vuõiggâdvuõđâst tuʹmmjed jiijjâs kuõʹskki snimmõõǥǥi välddmõõžžâst da juâkkmõõžžâst.
• päärnaid smeʹllkâʹstte saǥstõõllâd mediaâânnmõõžžâst puärrsivuiʹm, kõõččâd vieʹǩǩ da ooccâd puärrsin staan heâmmeeʹjin vueʹjjin.
• tobdstâʹtte päärnaivuiʹm mediasiiʹsǩi ââʹǩǩraajimeärkkõõzzid da saǥstâʹlle, mii miârkktõs ââʹǩǩraajin lij.

Vaʹstteemvuõtt

Vuõssmättʼtõs

• saǥstâʹlle, muʹvddem medianeävvaid päärna jiõjj âʹnne da mäʹhtt tõid âʹnne vaʹstteemvuõttlânji.
• räʹjje õõutsââʹjest päärnaivuiʹm pueʹrid ââʹnnemvueʹjjid medianeävvai da siiʹsǩi âânnmõõžžâst.
• ǩiõttʼtâʹlle raajjivuõiggâdvuõđ. Fiʹttje, što juõʹǩǩkast lij vuõiggâdvuõtt vaikkted jiijjâs puuʹtʼtem siiʹsǩe ǩiõttʼtõõllmõʹšše.

Pueʹrrvuäittmõš

Vuõssmättʼtõs

• täʹrǩstâʹlle mediasiiʹsǩi âânnmõõžž še sosiaalʼlõʹžžen raajjmõššân da saǥstâʹlle juõkkum ǩiččlâʹsttmõõžžin median paarâst.
• saǥstâʹlle päärnai jieʹllma kollʼjeeʹjin mediain da ääiʹjâânnmõõžžâst media paarâst.

Pueʹrr vuârrvaikktõs

Vuõssmättʼtõs

• saǥstâʹlle da harjjtâʹlle tobdsted õõutsââʹjest päärnaivuiʹm, mâiʹd ǩeeuʹsummuš da jeättummuš miârkkšâʹvve, de harjjtâʹlle raʹtǩǩeed risttreeidaid vuâkksânji.
• ǩiččlâʹdde saaǥǥummuš jeeʹresallšem medianeävvai vieʹǩǩin. Vuâssee päärnaid aarǥ mediavääʹlteeʹjest saaǥǥummšest.

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

Ââʹǩǩ-klaassin 1—2 medialookkâmsilttõõzzâst tuʹtǩǩee da puuʹtʼte mainnsid da mättʼtâʹtte staanjõõzz tåimmʼmõõžž media paarâst. Mediasiiʹsǩid tobdstâʹtte määŋgpeällsânji, da ǩiččlõddmõš veiddnââvv teeʹkstid. Media vääʹltem mainnâz, kaart da jiõnnmaaiʹlm mättʼtâʹtte fiʹttjed da tuʹlǩǩeed. Jiijjâs mainnsid puuʹtʼte medianeävvai vieʹǩǩin čeäppvuõđ da miõlljuurd ââʹneen jiõččines da õõutsââʹjest järrsivuiʹm. Media harjjtâʹlle ââʹnned da puuʹtʼted aarǥâst väʹstteemnalla da järrsi lokku vääʹldeen: mättje, što ǩeeuʹsummuš leʹbe jeeʹres pannvuâkksaž saakkummuš iʹlla suåvlaž ni mediapirrõõzzin. Lââʹssen mättʼtâʹtte mediapirrõõzzin vääžnai staaneemtääidaid. Pieʹǩǩen jiijjâs mediakõskkvuõđ raajdõõttmõõžž smeâʹtte jiijjâs media âânnmõõžž da fiʹttje, što liâ jeeʹresnallšem medianjõõđ da nääʹl ââʹnned media.

Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš
Media puuʹttummuš
Tåimmʼmõs mediapirrõõzzâst

1. Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš

Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš -väʹlddvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid fiʹttjed da tuʹlǩǩeed jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩid da arvvlâʹstted tõid da media tåimmʼmõõžž da vaikktõõzzid še kriittlânji. Mediatääidaid koʹlle še jiijjâs mediamââʹnmõõžž taʹrǩstõõllmõš. Kovvõõzz da klasstõõllmõš neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Mediasiiʹsǩi tuʹlǩǩõs, Media vaikktõõzzi fiʹttjummuš, Media teâttkäivvan da Mon media õõʹnnʼjen.

Mediasiiʹsǩi tuʹlǩǩõs

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• tåbdd media fiʹttõõzz da silttad nõõmted måttmid kaart, liikkeei kaart da jiõn de täi õhtteelmid siiʹsǩeei mediasiiʹsǩid, mâʹt-a digitaalʼlaž siõr leʹbe video.
• harjjtââll lookkâd mediasiiʹsǩid, koin lij ǩeeʹrjtum teʹkstt. Mättʼtõõtti tobdstââtt ouddmiârkkân räiddkaartid.
• fiʹttai fakta da fiktio räätk da juâǥtââll mediasiiʹsǩid vuäʹpsteeʹl tuõđmeâldlaid da miõlljurddlaid de oudd tõin måkam-ne ouddmiârk. Mättʼtõõtti fiʹttai, što mediasiiʹsǩin lij raajji.
• fiʹttai, što mediasiiʹsǩin liâ jeeʹresnallšem ââʹnnemõõlǥtõõzz, mâʹt-a teâđ vääʹlteei leʹbe maaššâm miârkktõs. Mättʼtõõtti silttad uʹvdded siiʹsǩin måkam-ne ouddmiârk.
• harjjtââll fiʹttjed da tuʹlǩǩeed kaart da jiõnnpirrõõzz. Mättʼtõõtti tuejjad huõmstõõzz vuâmmšõõzzin da ǩiččlâsttmõõžžin.
• silttad kovveed mediasiiʹsǩe ǩiâvvmõõžžid da hääʹmaid leʹbe tõʹst čuäʹjtum aaʹššin jiijjâs õlmmeem kuånstin.
• ââʹnned ââʹǩǩpâjja suåppi mediasiiʹsǩid, koin lij ǩeeʹrjtum teʹkstt.
• silttad juâǥǥtõõllâd mediasiiʹsǩid tuõđmeâldlaid da miõlljurddlaid.
• toobdâst ââʹnnemõõlǥtõõzzin jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩid da oudd måttmid ouddmiârkid.
• tuejjad mediasiiʹsǩin še jiijjâs tuʹmmjõõzzid da tuʹlǩǩõõzzid.

Media vaikktõõzzi fiʹttjummuš

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• puätt teâđlõʹžžen media vaikktõõzzin oummu jorddmõʹšše da tåimmʼmmõʹšše, mâʹt-a fiʹttõõzzid aaʹššin da perstempaaiʹǩin. Mättʼtõõtti silttad uʹvdded måkam-ne ouddmiârk jiijjâs jieʹllmest.
• vuâmmaš vuäʹpsteeʹl media raajjâm täujjnõõvvâm aaʹššin. Mättʼtõõtti täʹrǩstââll ouddmiârkkân jieʹllikaarti leʹbe siõri hääʹmaid.
• teâtt, što media âʹnne vaikktummša da silttad nõõmted mõõn-ne vaikkteei mediasiiʹsǩe, mâʹt-a ǩeittsid.
• fiʹttai, što media vuäitt täävvad miõlljuurdid da fiʹttõõzzid, da silttad uʹvdded mõõnn-ne ouddmiârk.
• toobdâst mõõnn-ne mediasiiʹsǩin õčndõõvvâm vaikktem kuånst, mâʹt-a keâittčõõđtummšin õnnum nuʹbbâsttmõš leʹbe visuaalla viõggtõõzz.

Media teâttkäivvan

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• silttad vuäʹpsteeʹl ooccâd teâđ måttmin digitaalʼlain mediasiiʹsǩin ââʹneeʹl ooccâmkääuʹn da ooccâmsaaʹnid.
• silttad ââʹnned media neävvan pirrõõz da aaʹššid tuʹtǩǩeʹmmen
• fiʹttai teâttvuâđđlai da miõlljurddlai mediasiiʹsǩi jeeʹresnallšem luând teâttkäivvan. Mättʼtõõtti fiʹttai, što puk mediast kaunnum teâtt ij leäkku ââʹnnteei leʹbe ååsklaž.
• tobdstââtt teâđ vääʹlteei mediasiiʹsǩid, mâʹt-a ođđâz.
• silttad ooccâd jiõččines da õõutsââʹjest järrsivuiʹm teâđ digitaalʼlain mediasiiʹsǩin.

Mon media õõʹnnʼjen

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• silttad mainsted jiijjâs perstem mediasiiʹsǩin da vueʹjjin, mäʹhtt vuäitt ââʹnned media jeeʹresnalla.
• fiʹttai, što liâ jeeʹresnallšem medianjõõđ da nääʹl ââʹnned media.
• siâzztââll miõllsaid mediasiiʹsǩid järrsid. Mättʼtõõtti mättʼtââtt seämma ääiʹj äärvsted järrsi oummi vaʹlljõõzzid.

2. Media puuʹttummuš

Media puuʹttummuš -vueʹssvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid puuʹtʼted mediasiiʹsǩid jeeʹresnallšem õõlǥtõõzzid mâʹta jiõččõlmmõʹsse, teâđ vääʹltummša leʹbe vaikktummša. Mediatääidaid kool še jiijjâd media puuʹtʼtem taʹrǩstõõllmõš. Kovvõõzz liâ klasstõllum neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Čeäppõs õlmmõs, Vaikktummuš, Teâđ vääʹltummuš da Mon media puuʹtʼteejen.

Čieʹppes õlmmõs

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• rääjj vuäʹpsteeʹl mõõn-ne õõutǩeärddsa čieʹppes mediasiiʹsǩe, mâʹt-a digimainnâz leʹbe videon
• silttad vuäʹpsteeʹl ââʹnned taarbšeei medianeävvaid, suåvldõõzzid da ohjjlmid mediasiiʹsǩi puuʹttummšest.
• ââʹnned vuäʹpsteeʹl teeʹkst, kaart, liikkeei kaart leʹbe jiõn jiijjâs puuʹttummšest da äuʹǩǩad tõid õlmmeem da mainstem kuånstan.
• plaanad da čõõđât vuäʹpsteeʹl mediasiiʹsǩe õõutsââʹjest järrsivuiʹm. Mättʼtõõtti arvvlâstt puuʹttummuž saǥstõõleeʹl järrsivuiʹm tõn miõllšain da väʹǯǯlõõžžin määʹttin de mättjum aaʹššin.
• harjjtââll uʹvdded vuâkksa maacctõõzz järrsi tuâjain da vuâsttaväʹldded maacctõõzz.
• silttad ââʹnned taarblaid medianeävvaid, suåvldõõzzid da ohjjlmid mediasiiʹsǩi puuʹttummšest.

Vaikktummuš

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• õlmmad jiijjâs juurdeez da miõlljuurdid media vieʹǩǩin.
• puuʹtʼted vuäʹpsteeʹl mõõn-ne õõutǩeärddsa vaikktem mediasiiʹsǩe, mâʹt-a ǩeeitas.
• ââʹnned vuäʹpsteeʹl mõõn-ne vaikktem kuånst, mâʹt-a nuʹbbâstmõõžž leʹbe huumor.
• õlmmad miõlljuurd raajjmes mediasiiʹsǩe pääiʹǩ da eʹtǩǩad mõõn-ne vuâđđääʹšš.

Teâđ vääʹltummuš

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• rääjj vuäʹpsteeʹl õõutǩeärddsa teâđ vääʹlteei mediasiiʹsǩe, mâʹt-a ođđâskaart leʹbe kartt-teeʹkst.
• hääʹmmeed tuõttvuâđđlai da miõlljuurlai mediasiiʹsǩi jeeʹresnallšem puuʹtʼtem nääʹl jiijjâs tuejjeem pääiʹǩ ouddmiârkkân ǩiččlõddeeʹl ruõnâs aunnâz tekniikk.
• čuäʹjted da vääʹlted vuäʹpsteeʹl kaunnmes teâđ mediačuäjtõõzz pääiʹǩ ouddmiârkkân klaass ââʹnnem digitaalʼlain vuâlain.
• rääjj vuäʹpsteeʹl õõutǩeärddsa teâđ vääʹlteei teʹksttååʹblǩa mediasiiʹsǩe, koʹst liâ ǩeeʹrjtum teeʹkst, mâʹt-a vuäʹnkõs neʹttođđâz.
• čõõđted norrum teâđ mõõn-ne õõutǩeärddsa mediasiiʹsǩe pääiʹǩ.

Mon media puuʹtteeʹjen

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• kaunnâd miõllšaid naaʹlid puuʹtʼted mediasiiʹsǩid da smeʹllkââvv mediasiiʹsǩi tuâjjummša jiõččines da õõutsââʹjest järrsivuiʹm
• fiʹttai, što mediatuejjõõzz vueiʹtlvõʹžže čõõđtummša kollʼjeeʹjin aaʹššin âlgg saǥstõõllâd še puärrsaboummivuiʹm, jeärbõʹžžen peâmmjivuiʹm jiijjâz da järrsi vuõiggâdvuõđi suejjeem diõtt.
• smeʹllkâʹstted verddsaid jiõccses miõllšõʹžžen ǩiččlâddem puuʹtʼtem naaʹli kõʹsǩǩe da silttad seämma ääiʹj äärvsted vaʹlljeemvääʹld da juõʹǩǩka perstempaaiʹǩid siiʹsǩi puuʹttummšest.
• arvvlâstt puuʹtʼtem mediasiiʹsǩe vueiʹtlva čõõđtem seuʹrrjõõzzid jiõccses da järrsid.

3. Tåimmʼmõs mediapirrõõzzâst

Tåimmʼmõš mediapirrõõzzin -väʹlddvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid tåimmad media paarâst da jeeʹresnallšem digitaalʼlain mediapirrõõzzin staanjõssân, vaʹstteemnalla da jiijjâs da järrsi pueʹrrvuäittmõš da vuõiggâdvuõđi õõlǥtemnalla. Mediatääidaid koʹlle še vuârrvaikktõs- da saaǥǥeemtääid. Kovvõõzz liâ klasstõllum neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Staanvuõtt, Vaʹstteemvuõtt, Pueʹrrvuäittmõš da Pueʹrr vuârrvaikktõs.

Staanvuõtt

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• teâtt, mõõzz lij vääžnai suejjeed jiõččlazvuõđâs da teâđeez. Mättʼtõõtti silttad mainsted, mâiʹd aaʹššid vuäitt da mâiʹd ij vueiʹt jueʹǩǩed neeʹttest. Mättʼtõõtti puätt teâđlõʹžžen teâđšeellmõõžžâst da tõʹst, što interneeʹttest vuäitt teivvad še pannvuâkksaid leʹbe lääʹjjteʹmes õhttvuõđid.
• teâtt, mäʹhtt âlgg tåimmad, jõs vuäǯǯ neeʹttest ââʹššteʹmes saaǥǥid leʹbe õhttvuõđid jââkkas oummin. Mättʼtõõtti silttad jåårǥled staanjõõzz puärraz årra.
• toobdâst karttohjjlmi ââʹǩǩraajid da teâtt, što ââʹǩǩraajj liâ še suåvldõõzzin da kääzzkõõzzin, mâʹt-a sosiaalʼla media kääzzkõõzzin. Mättʼtõõtti fiʹttai ââʹǩǩraaji miârkktõõzz da äärvast tõid mediasiiʹsǩid ââʹnnmen.
• silttad uʹvdded ouddmiârkid koin-ne mediapirrõõzzi riskktuejjeeʹjin, mâʹt-a neʹttmaanntõõzz leʹbe identiteʹttsuâlummuš. Mättʼtõõtti fiʹttai, što staanvuõđ vuäitt oouʹdeed jiijjâs tåimmʼmõõžžin.
• fiʹttai taaurõskõskkvuõđi puʹhttem vuârddmõõžžid da risttreeidaid ââʹǩǩraaji jääǩǩtummšest da smeâtt tõn vuieʹnnemkuuʹlmest še jiijjâs tåimmʼmõõžžâs.

Vaʹstteemvuõtt

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• fiʹttai, mäʹhtt medianeävvaid lij suåvlaž ââʹnned da media âânnmõõžžâst vuäitt suåppad jeeʹres vueʹjjin.
• fiʹttai, muʹvddem saaǥǥi vääʹltummuš da siiʹsǩi juâkkmõš lij suåvlaž da muʹvddem ij leäkku. Mättʼtõõtti teâđâst, što čõõđtum siiʹsǩin kuâđđai ǩiõjj da tõn što õõut vuâra čõõđtum siiʹskid vâjja õõudâs liâvted.
• fiʹttai, što media paarâst âlgg tåimmad nuʹtt, što jiõččses ij-ka järrsid šõõd hueʹnes miõll. Mättʼtõõtti oudd mõõn-ne ouddmiârk.
• tobdstââtt raajjivuõiggâdvuõđid da fiʹttai, mõõzz tõid taarbše. Mättʼtõõtti teâtt, što järrsi raajjâm siiʹskid ij vuäǯǯ čuäʹjted jiiʹjjes tuâjjan.
• fiʹttai, što pieʹǩǩ digitaalʼlain puuʹttõõzzin ouddmiârkkân siõrin vueiʹtte leeʹd määusla da što speâllai vueiʹtte čõõnnâd speâllmõʹšše jeeʹres naaʹlin. Mättʼtõõtti fiʹttai, što siiʹsǩi âânnmõõžžâst âlgg suåppad puärrsivuiʹm.
• silttad arvvlâʹstted jiijjâs tåimmʼmõõžžâs media paarâst da tõn vueiʹtlvaid seuʹrrjõõzzid jiiʹjjes da järrsi määiʹnest. Mättʼtõõtti čuäʹjat taarbšem kriittlažvuõđ veerdlai mediajeällõõttmõõžž puõtt.
• tåbdd raajjivuõiggâdvuõđi vuâđđjuurdid da smeâtt tõi jääʹǩǩtummuš media õõʹnnʼjen.

Pueʹrrvuäittmõš

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• toobdâst, muʹvddem ääʹšš jiijjâs media âânnmõõžžâst poʹhtte räämm da muʹvddem ääʹšš vuäǯǯa äigga hueʹnes jeäll. Mättʼtõõtti mättai huõmsted jiijjâs pueʹrrvueiʹttemvuõđâs mediasiiʹsǩid vaʹlljeʹmmen.
• täʹrǩstââll vuäʹpsteen jiijjâs medianâânnmõõžžän aarǥâst. Mättʼtõõtti fiʹttai, što media ââʹnnemmeäʹr âlgg vaaldšed, što tõt ij viiǥǥ ääiʹj jeeʹres vääžnai aaʹššin, mâʹt-a liikkummuš da vuäđđmõš.
• silttad smiõttâd jiijjâs media ââʹnnemnaaʹleez da kovveed måttmid kuånstid jiijjâs mediaâânnmõõžž jeärmmai šeâttmõʹšše.

Pueʹrr vuârrvaikktõs

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 1-2

• silttad tobdsted tååbdeez da sieʹttõõllâd tõid saaǥǥeemvueʹjjin mediapirrõõzzin.
• fiʹttai saaǥǥeem vueʹsttvuârrlažvuõđ mediapirrõõzzin: jiijjâs saaǥǥummšin lij vaikktõs järrsi saaǥǥummša, tååbdaid da tåimmʼmõʹšše.
• teâtt, muʹvddem lij neeʹttest pueʹtti ǩeeuʹsummuš, mâʹt-a äʹrttlin meädda piijjmõš, snimmõõǥǥi da teâđai liâvvtummuš lååʹvvtää leʹbe ääʹššteʹmes jaaški mainstummuš järrsin. Mättʼtõõtti teâtt, što neeʹttest ij vuäǯǯ ǩeeuʹseed da mäʹhtt âlgg tåimmad ǥu ǩii-ne ǩeeuʹsad järrsid.
• silttad ââʹnned medianeävvaid saaǥǥummša.
• fiʹttai, što jeeʹresnallšem vueʹjjid da pirrõõzzid,mâʹt-a škooul da pååđ-äigga, koʹlle jeeʹresnallšem saaǥǥeemnääʹl da što saaǥǥeemnaaʹlin vuäitt suåppad õhttsõʹžže.
• ooudâsveekk oddeez šiõttõõttâd järrsi sâjja mediasaaǥǥid puuʹtteʹmmen da tuʹlǩǩeʹmmen. Mättʼtõõtti põrgg miõđlõʹžže da vuâkksõʹžže vuârrvaikktõʹsse še mediapirrõõzzin.
• silttad vaʹlljeed jeeʹres õhttvuõđid suåppi saaǥǥeem naaʹlid.

Ââʹǩǩ-klassceâlaivuõtt 3-6

Ââʹǩǩ-klaassin 3—6 media âʹnne da tuʹtǩǩee õlmmeem da vaikktem vuõllsen. Ǩiččlõddmõš jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩin da tõi ââʹnnem-miârkktõõzz veiddnâʹvve. Siiʹsǩi tuʹlǩǩõõzz da puuʹttummuž harjjtâʹlle jiõččines da õõutsââʹjest järrsivuiʹm. Mättʼtõõttjid äjšmâʹtte jiijjâz alttõõzzid, ideaid da ǩiččlõddâm raajjmõʹšše media paarâst. Mättʼtõõtti harjjnâʹvve audiovisuaalʼlast mainstummšest da puuʹtʼtem teeknla tääid ravsmâʹvve siiʹsǩid tuâjjeʹmmen. Media vieʹǩǩin mättʼtâʹtte õlmmeed jiijjâz juurdid da vueiʹnlmid da häämmee media rool õhttsažkååʹddest. Media- da käivvkriittlažvuõđ harjjtâʹlle tuʹtǩǩeeʹl jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩi ââʹntemvuõđ teâttkääiv. Media âânnmõõžžâst da puuʹttummšest mättje kâʹdded jiijjâs da järrsi vuõiggâdvuõđ da pueʹrrvueiʹttemvuõđ. Lââʹssen mättje mediapirrõõzzin taarblaid staaneemtääidaid.

Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš
Media puuʹttummuš
Tåimmʼmõs mediapirrõõzzâst

1. Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš

Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš -väʹlddvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid fiʹttjed da tuʹlǩǩeed jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩid da arvvlâʹstted tõid da media tåimmʼmõõžž da vaikktõõzzid še kriittlânji. Mediatääidaid koʹlle še jiijjâs mediamââʹnmõõžž taʹrǩstõõllmõš. Kovvõõzz da klasstõõllmõš neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Mediasiiʹsǩi tuʹlǩǩõs, Media vaikktõõzzi fiʹttjummuš, Media teâttkäivvan da Mon media õõʹnnʼjen.

Mediasiiʹsǩi tuʹlǩǩõs

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• veeidad ǩiččlâsttmõõžžâs jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩin. Mättʼtõõtti tåbdd mediasiiʹsǩid kollʼjeei vuâđđfiʹttõõzz.
• teâtt, mii lij sosiaalʼlaž media, da fiʹttai tõn tåimmʼmâmvuâđđjuurdid.
• täʹrǩstââll vuäʹpsteeʹl ääiʹjpoddsain ââʹǩǩpâjja kuõskteei mediaeettmõõžžid da saǥstââll vuâmmsõõzzin.
• silttad nõõmted måttmid mediasiiʹsǩid, kook eʹtǩǩee fiktio ,fakta da vuäinâlm, da ââʹnned juâǥǥtõõllmõõžž veäʹǩǩen siiʹsǩi fiʹttjummšest da tuʹlǩǩummšest.
• teâtt, što mediasiiʹsǩin liâ jeeʹresnallšem õõlǥtõõzz, mâʹt-a maaššteei, vaikkteei, kaauplaž da teâđ vääʹlteei miârkktõs. Mättʼtõõtti silttad uʹvdded täin måttmid ouddmiârkid.
• harjjan kaarti da jiõnnmaaiʹlm taʹrǩstõõllmõõžžâst. Mättʼtõõtti silttad ouddmiârkkân tuʹtǩǩeed karttkuuʹlmid da räʹtkkjeeivuõđid leʹbe smiõttâd musiikk ââʹnnemõõlǥtõõzz čuäʹjtemõhttvuõđstes.
• harjjan mediasiiʹsǩi fiʹttjummšest da tuʹlǩǩõõzzâst. Mättʼtõõtti silttad mainsted mediasiiʹsǩest čuäʹjtum aaʹššin da vueiʹnnemkuuʹlmin leʹbe kovveed juõnn da hääʹmai jeeʹresnallšem roolid.
• smeâtt, ǩii mediasiiʹsǩe ääʹššlažäʹrttel lij da mii lij siiʹsǩe miârkktõs.
• tobdstââtt jeeʹres teʹksttšlaajid da tuʹtǩǩad mainsteeʹjid, kovveeʹjid, ohjjeeʹjid da peäʹlest vaʹlddi mediasiiʹsǩid. Mättʼtõõtti silttad uʹvdded mõõn-ne ouddmiârk.
• harjjan mediasiiʹsǩi taʹrǩstõõllmõõžžâst da tuʹlǩǩõõzzâst: tuʹtǩǩad mediasiiʹsǩin ouddmiârkkân mainsteei, genre leʹbe smeâtt teeʹmm.

Media vaikktõõzzi fiʹttjummuš

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• silttad uʹvdded måttmid ouddmiârkid mediasiiʹsǩi vaikktõõzzin jiijjâs tåimmʼmmõõžžâs, teâđeez, vueiʹlmid da miõlljuurdid. Mättʼtõõtti täʹrǩstââll vaikktõõzzid kriittlânji.
• täʹrǩstââll vuäʹpsteeʹl, muʹvddem miõlljuurdid mediasiiʹsǩe, ouddmiârkkân ǩeittaz leʹbe media kaart vääʹlte, da muʹvddem kuånstin vaikktelm räʹjje. Mättʼtõõtti silttad uʹvdded ouddmiârk.
• tåbdd da silttad nõõmted måttmid juurdid õlmmeei, peäʹlest väʹlddmõõžžid da vaikkted põrǧǧi mediasiiʹsǩid, mâʹt-a vuäinâlmǩeeʹrjtõs, ärvstõõllmõš, vlogi leʹbe meemi.
• toobdâst da kovvad måttmid mediasiiʹsǩi peäʹlest väʹlddmõõžžid da vaikkted põrǧǧi oddvuõđid, mâʹt-a ǩeittsi nuʹbbâsttmõš leʹbe huumor âânnmõš.
• teâtt mediatåimmsueʹrj tuâjaid õhttsažkååʹddest. Mättʼtõõtti vuâmmaš media tåimmʼmõõžž ouddmiârkkân ǩiiččeeʹl ođđsid.
• täʹrǩstââll, muʹvddem aaʹššid mediasiiʹsǩin âʹnne pueʹrren da kuõzztõõllʼjen.
• tobdstââtt algoritmi tåimmʼmmõʹšše mediasiiʹsǩi vaʹlljõõttmõõžžâst.
• täʹrǩstââll, muʹvddem ääʹšš vuäǯǯa media kueʹsttemvuõđ, da oudd ouddmiârkid.

Media teâttkäivvan

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• silttad ooccâd teâđ jeeʹresnallšem digitaalʼlain mediasiiʹsǩin, mâʹt-a neʹttseeid, digitaalʼla liist leʹbe radio- da tv-ođđâz. Mättʼtõõtti silttad ââʹnned ooccâmsaaʹnid teâđ haʹŋǩǩummšest.
• silttad ââʹnned media neävvan ođđ aaʹšši mättʼtõõttmõõžžâst.
• harjjtââll lookkâd da tuʹlǩǩeed kartteeʹjid, taullõõǥǥid da diagraammid de äuʹǩǩeed silttõõzzâs mediasiiʹsǩid, mâʹt-a ođđsid, täʹrǩstõõllmen.
• arvvlâstt vuäʹpsteeʹl jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩi ââʹnntemvuõđ da snäätnaivuõđ teâttkäivvan. Mättʼtõõtti verddad vuäʹpsteeʹl jeeʹres kääivai teâđ.
• harjjtââll käivvkriittlažvuõđ. Mättʼtõõtti tääʹrǩâst vuäʹpsteeʹl mõõnn-ne teʹkstt- leʹbe karttkääiv da ǩiddad vuâmmšõõzz tuejjeeja da čõõđtemõhttvuõʹtte. Mättʼtõõtti silttad čuäʹjted mõõnn-ne vuâđđääʹšš mediasiiʹsǩe snäätnaivuõđ peäʹlest leʹbe tõn vuâstta.
• teâtt räätk journalisttlai da sosiaalʼla media siiʹsǩi puuʹtʼtem nääʹlest da fiʹttai tõi räätk teâttkäivvan.
• teâtt ǩeâlstõõllmõʹšše da čorrujååʹđteei tiõttu kollʼjeeʹjid eettmõõžžid mediast, mâʹt-a dis- da misinformaatio, deepfake da ǩeeʹlesođđâz.
• tobdstââtt journalisttlaid siiʹskid, mâʹt-a listt-teeʹkstid da tv-ođđsid.
• tobdstââtt algoritmi tåimmʼmmõʹšše teâđooccmõõžžâst.
• silttad kovveed mõõn-ne ploottlõʹžže tiõttu kollʼjeei staanvuõttvueiʹnnem-kuuʹlm, mâʹt-a puästtnallšem teâđ vaikktõõzzid tiõrvâsvuõttjeällmõʹšše.
• fiʹttai, što vääʹltum teâtt vuäitt leeʹd risttreeidast da što aaʹššid vueiʹtte leeʹd määŋgnallšem vueiʹnnemkuuʹlm.

Mon media õõʹnnʼjen

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• ǩiččlâdd määŋgpeällsânji jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩid, nõõmat tõin jiijjâz perstem siiʹsǩid da kovvad mõõzz lij perstõõvvâm tõin.
• kovvad jiijjâs media ââʹnnemvueʹjjeezz da smeâtt media miârkktõõzz jiijjâs jieʹllmest ouddmiârkkân mediapeiʹvvǩeeʹrj vieʹǩǩin.
• fiʹttai, što jiijjâs medianjõõđ mottai da što tõõzz vaikkte määŋg vueʹssbieʹll, mâʹt-a taaurõõžž, media da puärraz. Mättʼtõõtti teâtt, što vuäitt jiijjâs vaʹlljõõzzin vaiggted jiijjâs media ââʹnnmõʹšše
• silttad saǥstõõllâd äärvsteen järrsi jeeʹresnallšem media ââʹnnemvueʹjjin da miõlstõõvvmõõžžin.
• silttad mainsted määŋgpeällsain kuånstin jiijjâs perstem mediasiiʹsǩin da raajjâd ouddmiârkkân videoviiŋg leʹbe bloggõõzz.
• ravsmââvv jiijjâs vaʹlljõõzzin da järrsi vaʹlljõõzzi äärvstummšest media paarâst.

2. Media puuʹttummuš

Media puuʹttummuš -vueʹssvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid puuʹtʼted mediasiiʹsǩid jeeʹresnallšem õõlǥtõõzzid mâʹta jiõččõlmmõʹsse, teâđ vääʹltummša leʹbe vaikktummša. Mediatääidaid kool še jiijjâd media puuʹtʼtem taʹrǩstõõllmõš. Kovvõõzz liâ klasstõllum neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Čeäppõs õlmmõs, Vaikktummuš, Teâđ vääʹltummuš da Mon media puuʹtʼteejen.

Čieʹppes õlmmõs

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• puuʹtʼtad vuäʹpsteeʹl mõõn-ne čieʹppes mediasiiʹsǩe, mâʹt-a animaatio leʹbe vuäʹnkõsjieʹllikaart.
• äuʹǩǩad mediasiiʹsǩi raajjmõõžžâst sääʹnnla, visuaalʼla da auditiivla õlmmeem da mainstem kuånstid, mâʹt-a juõnnraajoozz, karttkuuʹlmid da jiõnnmaaiʹlm.
• silttad ââʹnned jeeʹresnallšem medianeävvaid da taarblaid suåvldõõzzid da ohjjlmid, mâʹt-a tuäjjam- da editâʹsttemohjjelm , mediasiiʹsǩi raajjmõõžžâst da miõllmõõžžâst.
• õhttad teeʹkst, kaart, liikkeei kaart da jiõn jiijjâs media puuʹttummšest.
• fiʹttai mediasiiʹsǩi puuʹtʼtem jeeʹres määʹttid da silttad säʹnneed tõid. Mättʼtõõtti rääjj mediasiiʹsǩe õõutsââʹjest järrsivuiʹm da arvvlâstt vuâkksânji puuʹtʼtem määʹttid da lopp-puäđõõzz.
• silttad mainsted måttmid vuâđđaaʹššid tõõzz, mõõzz vaʹlljad tiõttum mediačuäjtõõzz ååʹbleǩ jiijjâs õlmmummša.
• ǩiččlâdd vuäʹpsteeʹl lââʹzztum tuõdâšvuõđ jiijjâs media puuʹttummšest.
• ǩiččlâdd ohjjelmʼmâsttmõõžž mediasiiʹsǩe puuʹttummšest. Mättʼtõõtti rääjj vuäʹpsteeʹl ouddmiârkkân ohjjelmʼmõsttum mainnâz leʹbe plaanad da čõõđât õõutǩeärddsa digitaalʼla siõr.
• väʹldd lokku mediasiiʹsǩe raajjmen ääʹššlažäʹrttel da vueiʹtlva čõõđtemõhttvuõđ.

Vaikktummuš

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• silttad puʹhtted mediačuäjtõõzz pääiʹǩ ouʹdde jiijjâs miõlljuurdid da vuâđđeed miõlljuurdeez.
• puuʹtʼted vuäʹpsteeʹl mõõn-ne peäʹlest vaʹlddi leʹbe vaikkteei mediasiiʹsǩe, mâʹt-a arvvstõõllmõõžž, videoviŋǩǩõs, vuäinâlmǩeeʹrjtõs, vlogi leʹbe plakaatt.
• silttad ââʹnned måttmid ǩiõlʼlaid da visuaalʼlaid vaikktem kuånstid.
• silttad kovveed mättmid naaʹlid, koin media pääiʹǩ vuätt vaikkted, mâʹt-a vueiʹnelm čõõđtõs leʹbe sosiaalʼla media kamppanj.
• silttad vuâđđeed vueiʹnlmeezz da väʹldd vuâkksânji peäʹlest järrsi čuäʹjtem vueiʹnnemkuuʹlmid.
• rääjj õõutsââʹjest järrsivuiʹm mõõn-ne aʹrǧǧe kuulli vaikkteei mediasiiʹsǩe.

Teâđ vääʹltummuš

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• tuʹtǩǩad jiijjâs tuejjeem pääiʹǩ, mäʹhtt journalisttla siiʹsǩe puuʹtʼte. Mättʼtõõtti tuejjad vuäʹpsteeʹl mõõn-ne teâđ vääʹlteei journalisttla mediasiiʹsǩe, mâʹt-a ođđâz leʹbe sporttčiõʹlǧǧõõzz.
• čuäʹjted da vääʹlted norrum teâđ media vieʹǩǩin. Mättʼtõõtti vaʹlljad vuäʹpsteeʹl suåvla mediačuäjtõõzz ååʹbleǩ.
• tuʹtǩǩad teâđ puuʹtʼtem, čuäʹjtem da vääʹldem määʹttid jiijjâs tuâjstõõllmõõžž pääiʹǩ.
• arvvlâstt vuâkksânji da kriittlânji jiijjâs da järrsi puuʹtʼtem teâttsiiʹsklaž media.

Mon media puuʹtteeʹjen

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• silttad kovveed jiõccses miõllšaid mediasiiʹsǩi puuʹtʼtem naaʹlid, määʹttid da siiʹsǩi puuʹtʼtem miârkktõõzz. Mättʼtõõtti silttad kovveed jiijjâs raʹvvesvuõđeez de aaʹššid, koid lij mättjam da koin haaʹleʹčči ouddned.
• saǥstââll media puuʹttummšest veerdlaivuiʹm. Mättʼtõõtti smeʹllkâstt järrsid miõllšõʹžžen ǩiččlâsttmõšstes puuʹtʼtem naaʹli kõʹsǩǩe vaʹlljeemvääʹld äärvsteen.
• fiʹttai, što lij jiõčč vaʹstteemvuõđâst tuejjeem da jueʹǩǩem mediasiiʹsǩest.
• smeʹllkââvv ohjjeed veeʹrdlaid mõõn-ne jiõccses luândla da miõllša mediasiiʹsǩe raajjmõõžžâst.
• arvvlâstt, muʹvddem pirrõõzzin da vuâllsin mediasiiʹsǩid vuäitči čõõđted, da silttad smiõttâd čõõđtem pueʹrid da hueʹnid seuʹrrjõõzzid. Mättʼtõõtti fiʹttai, što õhttsai puuʹtʼtõõzzi čõõđtõʹsse algg leeʹd juõʹǩǩka lååʹpp.

3. Tåimmʼmõs mediapirrõõzzâst

Tåimmʼmõš mediapirrõõzzin -väʹlddvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid tåimmad media paarâst da jeeʹresnallšem digitaalʼlain mediapirrõõzzin staanjõssân, vaʹstteemnalla da jiijjâs da järrsi pueʹrrvuäittmõš da vuõiggâdvuõđi õõlǥtemnalla. Mediatääidaid koʹlle še vuârrvaikktõs- da saaǥǥeemtääid. Kovvõõzz liâ klasstõllum neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Staanvuõtt, Vaʹstteemvuõtt, Pueʹrrvuäittmõš da Pueʹrr vuârrvaikktõs.

Staanvuõtt

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• teâtt staanvuõđ vaarrteeʹjin vueʹjjin da tuejjeeʹjin mediapirrõõzzin, mâʹt-a netti-identiteeʹtti ploottasvuõtt, vâjjeemsaakk da seksuaalʼlaž maazzlâsttmõš. Mättʼtõõtti teâtt, muʹvddem kuånstin jiijjâs staanvuõđ vuäitt oouʹdeed.
• tåbdd vääžnai jiõččlažvuõđsuejj vuâđđjuurdid. Mättʼtõõtti teâtt, muʹvddem kuånst jiijjâs teâđai da jiõččlažvuõđ suejjummša mediapirrõõzzin liâ.
• teâtt, kooi vueʹssbieʹli peälla vuäitt jåårǥled škooulâst leʹbe škooul åålǥpeälnn, jõs teivv mediapirrõõzzin staanvuõđâs äʹštteeʹjid eettmõõžžid.
• silttad nõõmted karttohjjlmi ââʹǩǩraajid da tõid kovveei siiʹskâžsymbolid. Mättʼtõõtti lij teâđlaž suåvldõõzzi da kääzzkõõzzi ââʹǩǩraajin. Mättʼtõõtti teâtt veäʹr, mõõzz ââʹǩǩraajid šiõttee da äärvast ââʹǩǩraajid.
• fiʹttai taaurõskõskkvuõđi raajjâm vuârddmõõžžid da risttreeidaid ââʹǩǩraaji jääǩǩtummšest da väʹldd lokku tõn jiijjâs tåimmʼmõšstes.
• silttad arvvlâʹstted staanvuõđâs tuärjjeei tääideez mediapirrõõzzin da -siiʹsǩi paarâst.

Vaʹstteemvuõtt

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• fiʹttai, što suu jiijjâs puuʹtʼtem da čõõđtem mediasiiʹsǩi čõõđtõõzz âʹlǧǧe leeʹd nåkam, što tõk jiâ neeuʹret järrsi vuõiggâdvuõđid jiâ-ka tõi čõõđtummšest leäkku âʹǩǩes seuʹrrjõõzz jiõccses.
• tåbdd raajjivuõiggâdvuõđi vuâđđjuurdid da tõi jääʹǩǩtem miârkktõõzz mediasiiʹsǩi õõʹnnʼjen da puuʹtteeʹjen. Mättʼtõõtti fiʹttai, što ij vuäǯǯ čuäʹjted järrsi tuejjeem siiʹsǩid jiiʹjjes tuâjjan da harjjtââll meärǩǩeed teâttkääivaid.
• tåbdd jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩi pååđ ââʹnnem CC-linsenssid da tõi ââʹnnem-määinaid.
• lij teâđlaž måttmi mediasiiʹsǩi, mâʹt-a siõri, määuslažvuõđâst. Mättʼtõõtti teâtt siõri kuånstin čõõnnâd speâllai da silttad siõttlõõvvâd eettmõʹšše kriittlânji. Mättʼtõõtti fiʹttai, što siiʹsǩi âânnmõõžžâst âlgg suåppad puärrsivuiʹm.
• teâtt, muʹvddem lij vuâkksaž tuåimmʼmõš mediapirrõõzzin, da põrgg tõõzz škooul saaǥǥeemvuâllsin.
• silttad smiõttâd jiijjâs čõõđtõõzzi vaikktõõzzid da seuʹrrjõõzzid.
• smeâtt jiijjâs mediasiiʹsǩi âânnmõõžžâs da jiijjâs ââʹnnem kääzzkõõzzid raajjivuõiggâdvuõđi teâuddjem vuieʹnnemkuuʹlmest. Mättʼtõõtti vaaldaš måttmid kuånstid ooccâd pååđai da lååʹvin ââʹnnem mediasiiʹsǩid.

Pueʹrrvuäittmõš

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• silttad kovveed jiõccses miârkksallaid mediasiiʹsǩid da -pirrõõzzid da tõi miõđlaid miârkktõõzzid . Mättʼtõõtti smeʹllkââvv saǥstõõllâd da jueʹǩǩed miõđlaid ǩiččlâsttmõõžžid mediaâânnmõõžžâst õõutsââʹjest järrsivuiʹm.
• toobdâst, kuäʹss mediaâânnmõš stään jiijjâs pueʹrrvueiʹttemvuõđ, kuäʹss hueʹnad tõn.
• teâđast veerdlai puõttlâʹsttem vuârddmõõžžid mediapirroozzin tåimmʼmõʹšše da media âânnmõʹšše. Mättʼtõõtti teâtt, što vuäitt raajjâd veerdlaid čõnnõõđteʹmes vaʹlljõõzzid jiijjâs mediaâânnmõõžžâst.
• silttad raajjâd pueʹrrvueiʹttemvuõđi staaneei vaʹlljõõzzid media âânnmõõžžâst

Pueʹrr vuârrvaikktõs

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 3-6

• õlmmad jiiʹjjes vuâkksânji da vuâkka suåvlain naaʹlin jeeʹresnallšem mediapirrõõzzin.
• fiʹttai jiijjâs vaʹstteemvuõđ ǩeeuʹseem čõggmõõžžâst mediapirrõõzzin da tåimmai tõi mieʹldd.
• silttad arvvlâʹstted jiijjâs vuârrvaikktõs- da saaǥǥeemtääideez mediapirrõõzzin da äuʹǩǩad vuäǯǯam maacctõõzz.
• silttad smiõttâd jiijjâs saaǥǥeem vaikktõõzzid da seuʹrrjõõzzid.
• smeʹllkââvv tåimmad jiõccses ođđnallšem määŋgmediaalʼlain vuârrvaikktõsvueʹjjin.

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt 7-9

Ââʹǩǩ-klaassin 7—9 medialookkâmsilttõõzz eʹtǩǩee čieʹppesvuõtt, teâđlažvuõtt da kriittlažvuõtt. Čieʹppes mediasiiʹsǩe šâʹdde mättʼtõõttji jiijjâs ideain da alttõõzzin, õõutsââʹjest ǩiččlâsttmõõžžin da jiijjâs raavâsvuõđid kaauneen. Seämma ääiʹj harjjne mainstem kuånstin da teeknlain tääidain. Mättʼtõõtti čiŋlmâʹtte silttõõzzâs še vaikkted põrǧǧi da teâđ vääʹlteeʹji mediasiiʹsǩi väʹstteemvuõttlast puuʹttummšest. Siiʹsǩi čõõđtõs da ââʹnnemvueiʹtlvažvuõđid smeâʹtte õõutsââʹjest. Fiʹttjõs mediateeʹkstin čiŋlmââvv, da jeeʹresnallšem, še sosiaalʼla media siiʹsǩi snäätnaivuõtt teâttkäivvan arvvlâʹstte. Media määŋgnallšem vaikktõõzzid oummid, äʹrttlid da õhttsažkådda taʹrǩstâʹlle kriittlânji. Teâđai da jiõččlažvuõđ suejjummuš de taarbšeei vuârrvaikktõs- da staanâmtääidaid ǩeärddee. Lââʹssen mättʼtõõttjid smeʹllkâʹstte jiijjâs pueʹrrvueiʹttemvuõđ staanâm vaʹlljõõzzid media paarâst.

Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš
Media puuʹttummuš
Tåimmʼmõs mediapirrõõzzâst

1. Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš

Media tuʹlǩǩõs da arvvlâsttmõš -väʹlddvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid fiʹttjed da tuʹlǩǩeed jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩid da arvvlâʹstted tõid da media tåimmʼmõõžž da vaikktõõzzid še kriittlânji. Mediatääidaid koʹlle še jiijjâs mediamââʹnmõõžž taʹrǩstõõllmõš. Kovvõõzz da klasstõõllmõš neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Mediasiiʹsǩi tuʹlǩǩõs, Media vaikktõõzzi fiʹttjummuš, Media teâttkäivvan da Mon media õõʹnnʼjen.

Mediasiiʹsǩi tuʹlǩǩõs

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• veeidad mediasiiʹsǩi tobdmõõžžâs tobdstõõđeeʹl jiõccses ođđ siiʹskid ouddmiârkkân bloʹǩǩe, podkâʹstte leʹbe elektroonlõʹžže liikkumša. Mättʼtõõtti kovvad ǩiččlâsttmõõšseez siiʹsǩi paarâst.
• teâtt, mii lij sosiaalʼlaž media, silttad nõõmted tõn kääzzkõõzzid de kovveed tõn tåimmʼmâmvuâđđjuurdid da siiʹsǩi luând.
• tåbdd da silttad ââʹnned jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩid, mâʹt-a jieʹllikaʹrtte, journalisttlaid da sosiaalʼla media siiʹskid, kollʼjeei vuâđđfiʹttõõzz.
• tåbdd jeeʹresnallšem mainsteeʹjid, kovveeʹjid, peäʹlest vaʹlddi da ohjjeeʹjid mediasiiʹsǩid. Mättʼtõõtti silttad kovveed måttmid tõid oddvuõđi raajõõzzid da õlmmeem luândid, mâʹt-a ođđâs raajõõzz leʹbe vueiʹnelm argumentâʹsttem nääʹl.
• suåvtââll teʹksttšlaaji tobdmõõžž mediasiiʹsǩi taʹrǩstõõllmõõžžâst. Mättʼtõõtti harjjan ouddmiârkkân räʹtǩǩed sosiaalʼla media õõʹnnʼji čõõđtõõzzid ođđsin da toobdâst vuäʹpsteeʹl oddvuõđid õhtteeʹjid hybriditeeʹkstid.
• čiŋlmâtt vuäʹpsteeʹl kaarti da audiovisuaallai siiʹsǩi tuʹlǩǩõõzz tääidaid tuʹtǩǩeeʹl ouddmiârkkân jieʹllikaarti ǩiâvvmõõžžid, musiikk âânnmõõžž mainnâz jååʹđtummšest leʹbe teeknla čõõđtummuž.
• raʹvvai siiʹsǩe analyyttla täʹrǩstõõllmõõžž da tuʹlǩǩõõzz tääidaid. Mättʼtõõtti toobdâst mediasiiʹsǩin jeeʹresnallšem mainsteeʹji jiõnid da mainstemraajõõzzid, meäʹrtââll genre leʹbe smeâtt teeʹmm.
• silttad meäʹrtõõllâd, muʹvddem ääʹššlažäʹrttel mediasiiʹsǩaž kuõzztââll da mii lij siiʹsǩe raajji miârkktõs. Mättʼtõõtti väʹldd lokku čõõđtemõhttvuõđ.
• čiŋlmâtt mediasiiʹsǩi analyyttla täʹrǩstõõllmõõžž da tuʹlǩǩeem tääideez.

Media vaikktõõzzi fiʹttjummuš

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• silttad smiõttad jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩi da ääiʹjpoddsai mediakulttuur eettmõõžži vaikktõõzzid oummi da äʹrttli jorddmõʹšše da tåimmʼmmõʹšše. Mättʼtõõtti silttad uʹvdded mõõn-ne ouddmiârk.
• fiʹttai, što media vaiggâd õhttsažkååʹddest kulttuuʹre da aarvid vääʹlteeʹl miõlljuurdid, stereotypiaid da roolmaalid. Mättʼtõõtti silttad uʹvdded måkam-ne ouddmiârk.
• teâđast sosiaalʼla media luând vaikktem vuõllsen da teâtt tõn vaikktem kuånstid.
• fiʹttai jeeʹres mediai teäʹnʹjemlogiikk da tõn vaikktõõzz siiʹsǩõʹžže. Mättʼtõõtti toobdâst kaaupla da õlmmâz mediatåimmsueʹrj da sosiaalʼla media räätk tän vueiʹnnemkuuʹlmest.
• teâtt, mâiʹd miârkkšâʹvve sponsorâsttmõš da puuʹtʼtõs-šiõttõõllmõš mediasiiʹsǩin, da toobdâst kaaupla õhttsažtuâj peäggtummšid neʹttsiiʹsǩin.
• vuâmmaš da arvvtââll mediai tåimmʼmõõžž õhttsažkååʹddest ǩiiččeeʹl ääiʹjpoddsaid eettmõõžžid da tõi ǩiõttʼtõõllmõõžž mediain. Mättʼtõõtti čuäʹjat tõid kollʼjeeʹjid vuâđđuum vuâmmšõõzzid.
• täʹrǩstââll vuäʹpsteeʹl mediasiiʹsǩid ooumažvuõiggâdvuõđi, mâʹt-a vueiʹnelm- da sääʹnnväʹlddvuõđ vueiʹnnemkuuʹlmest da arvvlâstt ouddmiârk vieʹǩǩin tõi teâuddjummuž. Mättʼtõõtti arvvlâstt media etiikk vaʹlljuum ouddmiârk pääiʹǩ.
• tuʹtǩǩad mõnn-ne eettmõõžž leʹbe ääʹššlažäʹrttel čuäjtõõzz vaʹlljeemes mediasiiʹsǩin da tuejjad vuâđđuum tuʹlǩǩõõzzid vuâmmšõõzzin.
• fiʹttai algoritmi vaikktõõzzid digitaalʼlai mediasiiʹskin, mâʹt-a ǩeittsi, sosiaalʼla media čõõđtõõzzi, ođđsi da vuõiggnuʹbbâʹsttem -kääzzkõõzz siiʹsǩi, vaʹlljõõttmõõžžâst.
• seuʹrrai ääiʹjpoddsaid meeraikõskksaid saaǥǥid da eettmõõžžid de mediai tåimmʼmõõžž tõin.
• lij tobdstõõttâm journaliist vuäʹppõõzzid da silttad mainsted, mõõzz tõk liâ rajjum.

Media teâttkäivvan

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• silttad ooccâd teâđ jeeʹres mediakääivain da täʹrǩstõõllâd teâđhaʹŋǩǩeemnaaʹlid kriittlânji.
• fiʹttai algoritmi tåimmʼmõõžž teâđooccmõõžžâst da teâđ vääʹltummšest mediast da silttad uʹvdded tõõzz kollʼjeeʹjid ouddmiârkid.
• äärvast jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩid teâttkäivvan da smeâtt vuâđđeen tõi ââʹnntemvuõđ da snäätnaivuõđ.
• silttad arvvlâʹstted mediasiiʹsǩe vääʹltem teâđ snäätnaivuõđ taʹrǩsteeʹl ouddmiârkkân raajji da čõõđtemõhttvuõđ, ââʹneeʹl jåårǥlõttum karttooccmõõzz de veʹrddeeʹl teâđ jeeʹres kääivaid da vuâđđteâđeez.
• fiʹttai, što vääʹlteei teâtt vuäitt leeʹd risttreeidast da što aaʹššid vueiʹtte leeʹd määŋgnallšem vueiʹnnemkuuʹlm. Mättʼtõõtti teâđast kriittla arvvtõõllmõõžž taarb.
• silttad kovveed måttmid ploottlõʹžže tiõttu kollʼjeeʹjid staanvuõttvueiʹnnemkuuʹlmid, mâʹt-a čorrujååʹđteei teâđ vaikktõõzzid tiõrvâsvuõttjeällmõʹšše leʹbe vueiʹnlmi polarisâsttmõʹšše õhttsažkååʹddest.
• veeidad ǩiččlâsttmõõžžâs teâđ vääʹlteeʹjin mediasiiʹsǩin da tobdstââtt ouddmiârkkân dokumeeʹntid, artikkelid leʹbe sosiaalʼla media teâđ vääʹlteeʹjid siiʹskid.
• tåbdd journalisttlai siiʹsǩi tåimmtemproseeʹss vuâđđjuurdid da hääʹmmad sosiaalʼla media siiʹsǩi räʹtkkjeeʹjid puuʹtʼtem naaʹlid. Mättʼtõõtti fiʹttai siiʹsǩi jeeʹresnallšem luând teâttkäivvan da šiõttlââvv kriittlânji sosiaalʼlõʹžžen leäʹvvneei tiõttu.
• väʹldd lokku algoritmi vaikktõõzz kaunnmes teâđ arvvlâsttmõõžžâst.
• äuʹǩǩad siiʹsǩe snäätnaivuõđ arvvlâsttmen fiʹttjõõzzâs jeeʹresnallšem teʹksttšlaajin da ǩiddad vuâmmšõõzz siiʹsǩe tyyllʼlaid oddvuõđid da õlmmeemnaaʹlid.
• lij teâđlaž vennõõvvmõõžžâst da oouʹdad kriittlažvuõđ še jiijjâs jorddmõʹšše.

Mon media õõʹnnʼjen

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• silttad kovveed da vuâđđeed jiijjâs media ââʹnnemvueʹjjeezz da roolâs media õõʹnnʼjen.
• teâđast, mäʹhtt haaʹlad ââʹnned media da oouʹdeed ââʹnnemvueʹjjeezz.
• fiʹttai määŋgpeällsa media ââʹnnem miõđlaid miârkktõõzzid da tobdstââtt måttmid jiõccses ođđ mediasiiʹsǩid.
• äärvast järrsi da jeeʹresnallšem media ââʹnnemnaaʹlid.
• jeärggad jiijjâs media âânnmõõžžâs pieʹǩǩen mediakulttuur da tõn eettmõõžžid.

2. Media puuʹttummuš

Media puuʹttummuš -vueʹssvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid puuʹtʼted mediasiiʹsǩid jeeʹresnallšem õõlǥtõõzzid mâʹta jiõččõlmmõʹsse, teâđ vääʹltummša leʹbe vaikktummša. Mediatääidaid kool še jiijjâd media puuʹtʼtem taʹrǩstõõllmõš. Kovvõõzz liâ klasstõllum neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Čeäppõs õlmmõs, Vaikktummuš, Teâđ vääʹltummuš da Mon media puuʹtʼteejen.

Čieʹppes õlmmõs

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• veeidad silttõõzzâs jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩi raajjmõõžžâst. Mättʼtõõtti tuejjad vuäʹpsteeʹl mõõn-ne jiõccses ođđ siiʹsǩe, mâʹt-a jieʹllikartt-trailler, podkastt leʹbe mediačeäppõõzz, leʹbe miâll digitaalʼla siõr.
• ââʹnned määŋgpeällsânji kaart, ǩeeʹrjtum teeʹkst, liikkeei kaart, jiõn da täi õhtteeʹlmid mediasiiʹsǩi puuʹttummšest õlmmeem da mainstem kuånstan. Mättʼtõõtti oouʹdad personnallaš õlmmõõzzâs.
• čiŋlmâtt silttõõzzâs mediasiiʹsǩi, suåvldõõzzi da ohjjlmi âânnmõõžžâst visuaalʼlaid, audiovisuaalʼlaid da auditiivlaid mediasiiʹsǩid tuejjemʹmen.
• äuʹǩǩad vuäʹpsteeʹl ohjjelmʼmâsttmõõžž leʹbe lââʹzztum tuõdâšvuõđ mediasiiʹsǩi puuʹttummšest.
• tuejjad mediasiiʹsǩid čieʹppeld, ǩiččlõddeen da miõlljuurdid ââʹneen õõutsââʹjest järrsivuiʹm. Mättʼtõõtti arvvlâstt puuʹtʼtem proseʹss, toobdâst raʹvvesvuõđid da oouʹdeem paaiʹǩid.
• väʹldd lokku mediasiiʹsǩe plaanummšest da čõõđtõõzzâst tõn miârkktõõzz, ääʹššlažäʹrttel da vueiʹtlva čõõđtemõhttvuõđ.
• veeidad silttõõzzâs jeeʹresnallšem mediasiiʹsǩi puuʹttummšest jiijjâs perstem pääiʹǩ.
• tobdstââtt jiõccses ođđ medianeävvaid, suåvldõõzzid da ohjjlmid da väʹldd tõid õnnu mediasiiʹsǩid puuʹtteʹmmen.
• ââʹnn ohjjelmʼmâsttmõõžž leʹbe lââʹzztum tuõdâšvuõđ mediasiiʹsǩe puuʹttummšest.

Vaikktummuš

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• vuâđđad vueiʹnlmeezz da čuäʹjat tõn vuâkksânji. Mättʼtõõtti silttad väʹldded vuâkksânji peäʹlest järrsi čuäʹjtem, še räʹtǩǩjeeʹjid vueiʹnlmid. Mättʼtõõtti harjjtââll argumentâsttmõõžž.
• harjjan tuejjeed juurdid õlmmeei, peäʹlest vaʹlddi leʹbe vaikkteei mediasiiʹsǩe, mâʹt-a blogiteeʹkst, leʹbe plaanad vueʹsttǩeittaz leʹbe sosiaalʼla media kamppanj.
• silttad vaʹlljeed vaikktummša jeeʹresnallšem õlmmeem kuånstid da mediačuäjtõõzz ååʹblǩid ääʹššlažäʹrttel da čõõđtemvuâla lokku vääʹldeen.
• reagâstt vueiʹlma raajeeʹl vasttõõzz leʹbe saǥsteeʹl peäʹlest vaʹlddi siiʹsǩe leʹbe neʹttođđâz.
• silttad arvvlâʹstted jiijjâs da järrsi argumentâsttmõõžž.
• ââʹnned vaikktem kuånstid teâđlânji da vuâđđeen.
• äuʹǩǩeed vuäʹpsteeʹl vaikkted põrǧǧi siiʹsǩi puuʹttummšest jeeʹres teʹksttšlaaji tobdmõõžžâs raajõõzz da õlmmeemnääʹl vaʹlljõõzzâst.
• suåvtââll saaǥǥeem da vaikktem tääideez aarǥâst ouddmiârkkân škooul tåimmʼmõõžžâst.

Teâđ vääʹltummuš

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• silttad tuejjeed mõõn-ne teâđ vääʹlteei mediasiiʹsǩe, mâʹt-a reportaas, teâđtõs, dokumeʹntt, artikkel leʹbe sosiaalʼla media čõõđtõs. Mättʼtõõtti âânn mieʹrrmeâldla raajõõzz, tyylšlaaj da õlmmeemnääʹl.
• silttad hääʹmmeed teâđ media kuånstin ouddmiârkkân graaflânji leʹbe animaatio vieʹǩǩin
• arvvlâstt kriittlânji jiijjâs teâđ puuʹttummšes da čuäjtummuž da fiʹttai vaʹstteemvuõđâs teâđ vääʹltummšest ouddmiârkkân sosiaalʼlast mediast.
• vaaldaš jeeʹres mediai tyylšlaaj nuʹtt, što silttad vääʹlted seämma eettmõõzzâst kõskksa teâđ määŋgain jeeʹres naaʹlin.
• fiʹttai algoriitmi vaikktõõzz teâđ vääʹltummšest mediast da silttad uʹvdded tõõzz kollʼjeeʹjid ouddmiârkid.

Mon media puuʹtteeʹjen

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• nõõmat vuâđđeen jiõccses miõllšaid naaʹlid puuʹtʼted da čõõđted mediasiiʹsǩid da kaunnâd ǩiččlõddeen ođđ naaʹlid.
• silttad kovveed roolâs media puuʹtʼteeʹjen da toobdâst raʹvvesvuõđeez aaʹššin, koin haaʹlad ouddned.
• hoʹhssai jeeʹresnallšem õhttvuõđid, koin vuäitt äuʹǩǩeed mediasiiʹsǩi puuʹtʼtem tääideez.
• arvvlâstt, muʹvddem pirrõõzzin da vuâllsin jiijjâs mediasiiʹsǩid vuäitči čõõđted. Mättʼtõõtti teâđast, što čõõđtõõzzid arvvlâʹstte da saaǥǥee määŋgin naaʹlin, da silttad kovveed mieʹrrmeäldlaid naaʹlid reagâʹstted.
• mättʼtââtt vuâmmšed veerdlai raʹvvesvuõđid puuʹttummšest da uʹvdded smeʹllkõʹstti maacctõõzz.
• silttad kovveed mõõn-ne nääʹl, koin nuõr vueiʹtte media vieʹǩǩin vuässõõttâd õhttsažkååddlõʹžže saǥstõõllmõʹšše da kulttuur puuʹttummša.

3. Tåimmʼmõs mediapirrõõzzâst

Tåimmʼmõš mediapirrõõzzin -väʹlddvuʹvdd toʹlǩǩad tääidaid tåimmad media paarâst da jeeʹresnallšem digitaalʼlain mediapirrõõzzin staanjõssân, vaʹstteemnalla da jiijjâs da järrsi pueʹrrvuäittmõš da vuõiggâdvuõđi õõlǥtemnalla. Mediatääidaid koʹlle še vuârrvaikktõs- da saaǥǥeemtääid. Kovvõõzz liâ klasstõllum neellj vueʹssvuuʹd vuâlla: Staanvuõtt, Vaʹstteemvuõtt, Pueʹrrvuäittmõš da Pueʹrr vuârrvaikktõs.

Staanvuõtt

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• teâđâst jiijjâs digiprofiilaš hämmnummuž da silttad kovveed, muʹvddem teâđ jeeʹres kääzzkõõzz, mâʹt-a ooccâmkääuʹn leʹbe sosiaalʼlaž media, nåʹrre da kõõzz teâđ vueiʹtte ââʹnned.
• fiʹttai teâttsuejj da jiõččlažvuõđsuejj fiʹttõõzz. Mättʼtõõtti silttad suejjeed jiõččlazvuõđâs da personpuõttlaid teâđeez vaʹlljeeʹl siiʹsǩi juâkkmõõžž jeeʹres vuõlʼlsin da tiilin.
• silttad kovveed, mii lij seksuaalʼlaž jeättummuš da vâjjõs-saakk digitaalʼlast mediast. Mättʼtõõtti silttad kovveed jeeʹresnallšem kuånstid suejjõõttâd tõin da teâtt, mäʹhtt âlgg tåimmad, jõs joudd jeätʼteem leʹbe vâjjõs-saaǥǥ puõttlõʹžžen.
• teâtt vueʹssbieʹlid, koi peälla jåårǥled teivvmen staanvuõđ äʹštteeʹjid vueʹjjid mediapirrõõzzin.
• mättai vuâmmšed jiijjâs naaʹlid ǩiččlâʹstted mediasiiʹsǩid da tuejjeed vaʹlljõõzzid še tõi siiʹsǩi kõõskâst, koi âânnmõõžž ââʹǩǩraajj vueiʹltvâʹstte.
• silttad arvvlâʹstted ooddeez vaikkted jiijjâs digiprofiilâš de tääidaid oouʹdeed staanvuõđ mediapirrõõzzin.
• tobdstââtt teâttsuõjju koʹst-ne nuõri jieʹllem määiʹnest miârkksallšast õhttvuõđâst.

Vaʹstteemvuõtt

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• silttad arvvlâʹstted jiijjâs čõõđtõõzzi vaikktõõzzid da seuʹrrjõõzzid.
• teâtt, što še mediapirrõõzzin puättam lääʹjjvuâstta tåimmʼmõš, mâʹt-a plaginâsttmõš, seksuaalʼlaž maazzlâsttmõš, identiteeʹttsuâlummuš, ciist neeuʹrtummuš leʹbe tuõđâš neʹttǩeeuʹsummuš, teâuʹdde reäkktummuš miârkid da što tõin liâ tõn meâldla seuʹrrjõõzz.
• fiʹttai vaʹstteemvuõđâs leeʹd vaarteǩâni järrsi staanvuõđ, vuõiggâdvuõđ da pueʹrrvueiʹttemvuõđ jiijjâs saaǥǥtummšines da tåimmʼmõõžžines mediapirrõõzzin.
• teâđâst medianeävvai da mediaâânnmõõžž illǩiõj hämmnummuž de medianeävvai puuʹttummša kollʼjeeʹjid vaʹstteem- da eetlažvuõtt vueiʹnnemkuuʹlmid.
• tåbdd jiijjâs de järrsi raajjivuõiggâdvuõđid da silttad jääʹǩǩted tõid media õõʹnnʼjen da puuʹtteeʹjen. Mättʼtõõtti silttad raajjâd käivvmeärkkõõzzid.
• lij teâđlaž måttmin digitaalʹlain kääzzkõõzzi määuslažvuõđâst da kuånstin čõõnted õõʹnnʼjid da väʹldded tõn vaʹstteemvuõttlânji vuâmmša mediapirrõõzzin tåimmjeʹmmen.
• čuäʹjat vaʹstteemvuõđ škooul õhttsain saaǥǥeemvuõllsin tuåimmjeʹmmen.

Pueʹrrvuäittmõš

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• lij teâđlaž mediasiiʹsǩi da mediapirrõõzzin tåimmam psykolooglain, sosiaalʼlain da aarǥvaaldšeeʹjin vaikktõõzzin, mâʹt-a vaikktõõzzid identiteeʹtt raajõʹsse, varddkaʹrtte, miõll pueʹrvuäittmõʹšše de sosiaalʼlaid kõskkvuõđid, ääiʹjâânnmõʹšše da vueʹđđem meärra.
• teâtt, što jiijjâs media âânnmõõžž âlgg vueiʹtted vaaldšed. Mättʼtõõtti silttad raajjâd pueʹrrvueiʹttemvuõđâs staaneei vaʹlljõõzzid jiijjâs mediaâânnmõõžžâst.
• silttad smiõttâd mediaâânnmõʹšše kollʼjeeʹjid pueʹrvueiʹttemtuejjeeʹjid še järrsi pueʹrvueiʹttemvuõđ määiʹnest da õhttsažkååddlast vuieʹnnemkuuʹlmest.

Pueʹrr vuârrvaikktõs

Ââʹǩǩ-klassceälaivuõtt

• tuejjad õhttsažtuâj järrsivuiʹm neʹttvääʹlteeʹjin vuârrvaikktõsvueʹjjin da pâstt pieʹǩǩen vaikkted miõđlõʹžže saaǥǥeemtobdlma mediapirrõõzzin. Mättʼtõõtti fiʹttai dialoogglažvuõđ l. kuvddlem da saǥstõõllâm miârkktõõzz saaǥǥeʹmmen.
• toobdâst ij-vuâkksain saaǥǥeemeettmõõžžin sosiaalʼlast mediast, mâʹt-a trolli, provo da fleimi, da teâtt, mäʹhtt reagâʹstted da tåimmad täid eettmõõžžid troopneʹmmen.
• silttad saaǥǥeed mediapirrõõzzin vueʹjji meâldlânji, ouddmiârkkân ââneeʹl ǩeʹrjjǩiõllsažvuõđ leʹbe mainstemǩiõllsažvuõđ miârkktõõzz meâldlânji.
• põrgg raʹvvjed jiijjâs miõđlaž saaǥǥeeikaartâs: silttad mainsted täävtõzsteez saaǥǥeeʹjen da kovveed kuånstid täi õsttmõžžân.
• kässjââtt aktiivlânji mediapirrõõzzin teivvam saaǥǥeem pannsõõʹjid, mâʹt-a ǩeeuʹsummša, pannvuâkksaid saaǥǥid leʹbe čõõđtõõzzid, õlmmsa uʹvdeeʹl tõid da čuäʹjteeʹl empatia puästtad õnnum oummid.
• silttad uʹvdded vuâkksaž maacctõõzz järrsid saaǥǥeem oouʹdummšen.